تغییر؛ حذف عادت قدیمی یا ساخت عادت جدید؟

عادت‌ها بخش مهمی از زندگی ما را تشکیل می‌دهند. بعضی عادات ارادی و برخی دیگر غیرارادی هستند.

برای بعضی از آنها مانند غذا خوردن، سیگار کشیدن یا بالا پایین کردن اینستاگرام خود اراده می‌کنیم اما نیازی به ارادۀ مستقیم ما برای هضم غذا، نفس کشیدن یا دیدن اراده نمی‌کنیم.

خوشبختانه مسئولیت نوع غیرارادی آن به عهدۀ ما نیست و بدن مسئولیتش را تقبل کرده است. تصور کنید که:

• برای نفس کشیدن تصمیم می‌گرفتیم؛
• برای تپش قلب اراده می‌کردیم؛
• یا زمانی پلک می‌زدیم که وسوسه می‌شدیم.

خوشبختانه تمام عادت‌های حیاتی ما، غیرارادی انجام می‌شود. عادت‌هایی که اگر حتی برای چند ثانیه جابه‌جا شوند، تأثیرهای غیرقابل بازگشتی خواهند داشت.

اما در مقابل فقط مسئولیت عادت‌های ارادی به عهدۀ هرکس گذاشته‌شده است. انواعی که بر اساس آن کیفیت زندگی تغییر می‌کند.

عادت‌هایی که بسیاری از آنها مخرب و تعدادی سازنده هستند که مسیر تغییر را دشوار یا هموار می‌کنند.

حذف عادت قدیمی یا ساخت عادت جدید؟

اگر نگاهمان به تغییر باشد، هرکدام از این روش‌ها راه گشای کارند. می‌توان عادت قدیمی را حذف کرد یا به‌جای آن عادت جدیدی ایجاد کرد.

در اینجا صحبتمان در مورد حذف عادت‌های مخرب یا ساخت عادت‌های سازنده است و برای هرکس این تعریف متفاوت است. اینکه مخرب یا سازنده را چگونه تعریف می‌کنیم.

عادت مخرب، عادتی است که پس از انجام آن احساس ناراحتی، شرم یا عذاب وجدان سراغمان می‌آید و هر بار از اینکه مجدد آن را تکرار کرده‌ایم، احساس خوبی نداریم. حتی عادت‌های مثبت اگر واقعی نباشند می‌تواند رویکرد تخریبی داشته باشند. مثل با مهربانی صحبت کردن با شخصی، زمانی که از او عصبانی هستید. خنده‌های مصنوعی برای اینکه دیگران ناراحتی شمارا نبینند و ازخودگذشتگی‌های بی‌جا و بی‌حد از این دسته هستند.

عادت سازنده، عادتی است که با انجام هربارۀ آن احساس رضایت، کامل بودن و آرامش نصیبان می‌شود. مهم نیست که چقدر کوچک و شخصی باشد یا چقدر بزرگ و فراگیر. مهم نیست که کار کوچکی مانند ۱۰ دقیقه کتاب خواندن در روز باشد یا ورزش جمعی در شرکت به همراه ۵۰ همکار. مهم این است که هر بار با انجام آن احساس رضایت می‌کنید. دوست دارید که بیشتر انجامش دهید، بیشتر وقت بگذارید و سعی می‌کنید که کارهای دیگر را هم با همین روش انجام دهید.

خب چرا نمی‌توان تمامی عادت‌ها را به نوع سازندۀ آن تبدیل کرد و آن‌ها را با لذت انجام داد؟ آیا باید عادت مخرب را حذف کرد یا عادت سازنده‌ای جایگزینش کرد؟

حذف عادت‌های قدیمی چالش‌برانگیز است.

برای ترک سیگار، حذف روابط اجتماعی ناسالم یا جایگزینی افکار مخرب، میان‌بر ساده‌ای وجود ندارد. عادت‌های قدیمی، اغلب با رفتار، شخص یا عامل محرک دیگری تحریک می‌شوند که حذف آن عادت ارتباط مستقیمی با حذف یا تغییر عامل محرک دارند. یعنی علاوه بر حذف عادت، باید تمامی عوامل محرک آن عادت نیز شناسایی شود.

شخصی می‌گوید بی‌دلیل دلهره دارم و بسیار رنج می‌کشم. در این شرایط چطور می‌توان راه‌حلی مقابلش گذاشت. راه‌حلی غیرازاینکه، دلهره نداشته باش! (مطمئن باش که این را شخص دیگری به او گفته ولی اثر نداشته.)

اما دلایل بسیاری برای این‌گونه بی‌دلیلی‌ها وجود دارد که همۀ آنها باعث دلهره می‌شوند. ازاین‌رو حذف یا کنترل دلهره زمانی انجام‌پذیر است که عامل‌های محرک (همان بی‌دلیلی‌ها) شناسایی و حذف شوند.

حذف عادت‌های قدیمی عموماً سخت‌تر از ساخت عادت‌های جدید است. به چند دلیل:

1. شناسایی محرک‌ها کار دشوار و پیچیده‌ای است؛
2. این‌گونه عادت‌ها با احساس‌های منفی مانند خجالت، شرم یا عذاب وجدان همراه‌اند که نزدیک شدن به آنها دشوار است؛
3. معمولاً این‌گونه عادت‌ها، کهنه و ریشه‌دارند و برای سال‌های طولانی در زندگی ما حضورداشته‌اند و حذف آن‌ها نیاز به ممارست بیشتری دارد.

اما در عوض ساخت عادت‌های جدید، راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر است. به چند دلیل:

1. ساخت آنها از روی علاقه، اشتیاق و یادگیری است که همگی احساسات مثبت و لذت‌بخشی هستند؛
2. تعداد آنها محدود نیست و می‌توان در طول سال عادت‌های متعددی ساخت؛
3. خلاقیت را تقویت می‌کنند؛
4. بر اساس زمان، موقعیت و آگاهی هر شخص، انتخاب آن تغییر می‌کند؛
5. محرکی وجود ندارد که نیاز به کنترل آن باشد.

روشی برای تغییر

ساخت عادت‌های جدید روشی است که من هم به آن علاقه دارم و در چند سال اخیر برای تغییر کیفیت زندگی و روزمرۀ خود از آن استفاده کرده و می‌کنم. پیاده‌روی به‌جای ماشین‌سواری، تغییر روند غذا خوردن و ساده زیستی، نمونه‌هایی از آن هستند.

ساخت عادت‌های جدید، سازنده و تأثیرگذار است و آن را به هرکسی که از من راهنمایی می‌خواهد، توصیه می‌کنم. این بار کار را فراتر از توصیه انجام داده‌ام و دوره‌ای با عنوان «دورۀ خویش، ۲۱ روز برای ساخت عادت سازنده» را اجرا کرده‌ام.

برخی از ویژگی‌های دورۀ خویش:

• این دوره به همراه «روز صفر»، ۲۲ روزه است؛
• ۳ مرحله است و از گام اول آغاز می‌شود؛
• برای هرکسی قابل‌استفاده است و نیاز به دانش و مهارت خاصی نیست؛
• برای هرروز تمرین خاصی وجود دارد؛
• سعی کرده‌ام چالش‌های پیش رو را تا حد امکان در نظر بگیرم و برای برون‌رفت از آن روش‌هایی پیشنهاد کنم؛
• کل دوره در یک فایل پی.دی.اف ارائه می‌شود؛
• محتوای صفر تا صد آن جدید و تماماً نوشتۀ خودم است و از هیچ منبع دیگری ترجمه نشده است؛
• روش امتحان شده است.

دورۀ خویش، ۲۱ روز برای ساخت عادت سازنده