راهنما (Coach) و راهجو (Coachee) کیستند؟

این نوشته بخشی از مجموعه آموزش‌های «علم و هنر راهبری» است.

قبل از شروع، برای معنای تعدادی واژه باهم قرارداد می‌بندیم.

Coach را راهنما؛
Coachee را راهجو؛
Coaching را راهبری؛
Coaching Session را جلسهٔ راهبری معنی می‌کنیم.

ازآنجایی‌که هنوز واژه‌هایی دقیقی برای این حرفه ساخته نشده، از تعدادی واژه برای فارسی سازی تعاریف استفاده می‌کنم. پیش‌تر در اینجا و اینجا مفصل توضیح داده‌ام.

راهنما؛ متخصصی است که تمایل دارد دنیای جدیدی برای راهجو بسازد. او این کار را با مطرح‌کردن پرسش‌های راهگشا، اشتیاق به دانستن و رفتار بدون قضاوت انجام می‌دهد.

راهجو؛ کسی است که نیاز به تغییر را در خود احساس کرده و برای پیدا کردن راه و روش آن باراهنما همکاری می‌کند.

راهبری؛ فعالیتی است که همواره راهنما در جایگاه خود قرار دارد و فضای امن و بدون قضاوتی را برای راهجو فراهم می‌کند تا او به بهترین پاسخ‌های خود دست یابد.

جلسهٔ راهبری؛ زمانی است که در آن مسیر پیشرو توسط راهنما و راهجو طراحی می‌شود. این زمان می‌تواند نسبت به درخواست راهجو و برای رسیدن به اهداف مختلف از چند جلسه تا چند ماه متغیر باشد. جلسهٔ راهبری می‌تواند هم حضوری و هم غیرحضوری (تلفنی یا اینترنتی) باشد.

کیفیت‌های مهم راهنما

جایگاه راهنما بدون جهت‌گیری (گرایش)، وابستگی احساسی و قضاوت است. در این جایگاه، پیشنهاد، نصیحت و تجربهٔ شخصی، به راهجو داده نمی‌شود.

جایگاه راهنما همیشه درحرکت است. دید وسیع‌تری نسبت به راهجو دارد ولی همواره متمرکز است. تلاش می‌کند با مطرح‌کردن پرسش‌های راهگشا و تمرین‌های مختلف، چشم‌انداز جدیدی برای راهجو پدیدار کند.

راهنما همواره:

برای ایجاد رابطهٔ سازنده‌ای، به راهجو توجه می‌کند؛
به تجربه‌ها، دانش و سطح آگاهی راهجو احترام می‌گذارد:
انگیزه ایجاد می‌کند؛
نیازهای راهجو را واضح و برای رسیدنش کمک می‌کند.

تفاوت راهنما با دیگر حرفه‌های رشد شخصی

راهبری	مشاوره (Consulting)
متمرکز بر حال و آیندهٔ بالقوه راه‌حل محور راهجو جواب را می‌داند پیدا کردن مسیر از طریق شراکت دوطرفه	متمرکز بر آینده مشکل محور مشاور دانش حل موضوع را دارد قدم‌های بعدی در مسیر دیکته می‌شود
راهبری	مشاوره (Counseling)
متمرکز بر حال و آیندهٔ بالقوه راه‌حل محور راهنما هدایت می‌کند، راهجو پاسخ را دارد راهجو مسئول نتیجه است	متمرکز برگذشته مشکل محور (عوامل تحریک‌کننده، الگوهای رفتاری) متخصص است و راه حل پیشنهاد می‌دهد مراجع (بیمار)، مسئول نتیجه است
راهبری	مربی‌گری (Mentoring)
می‌پرسد راه‌حل محور توجه به جزئیات، کوتاه و بلند مدت راهجو بیشتر می‌داند	پاسخ می‌دهد راه‌حل محور توجه به کلیات، بلند مدت از شاگرد (Mentee) بیشتر می‌داند
راهبری	آموزش
رونمایی آنچه در اختیار راهجو است راه‌حل محور بنا به خواسته‌ی درونی می‌پرسد راهنما و راهجو باهم مسیر را کشف می‌کنند یادگیری از دانسته‌های درونی	دانش و مهارت جدید آموزش می‌دهد مشکل محور بنا به خواسته‌ی درونی و بیرونی پاسخ می‌دهد مسیر را انتخاب می‌کند فراگیری دانش جدید
راهبری	دوستی
هدفمند راه‌حل محور بدون قضاوت می‌پرسد نصیحت نمی‌کند تمرکز بر درخواست راهجو	بی‌هدف مشکل محور احتمال قضاوت وجود دارد می‌گوید نصیحت می‌کند امکان منحرف‌شدن موضوع وجود دارد

پرسش‌های راهگشا

در بیشتر مواقع یک گفت‌وگوی سازنده، از مطرح کردن یک پرسش شروع می‌شود. این‌گونه پرسش‌ها کیفیت‌هایی دارند که آن‌ها را از پرسش‌های معمولی جدا می‌کند. این‌گونه پرسش‌ها:

صادقانه است و از روی تمایل برای شناخت راهجو پرسیده می‌شود؛
واضح است و پس از اتمام با مکث همراه است؛
برای پاسخ گاهی به سکوت نیاز است؛
با لحن مناسب مطرح می‌شود تا حالت قضاوت‌کننده‌ای نداشته باشد؛
طوری جمله‌بندی می‌شود که راهجو را به مطرح کردن بهترین پاسخ دعوت می‌کند؛
پاسخ به آن با بله و یا خیر نیست.

سطوح مختلف گوش کردن

علاوه بر پرسش‌های سازنده، گوش کردن از توانایی‌های مهم یک راهنما است. ما همواره صداهایی که فرکانس آن هماهنگ باقدرت شنوایی ما باشد و توجهمان را جلب کند، می‌شنویم؛ اما این سطح از توانایی شنیداری برای یک راهنما کافی نیست و لازم است که در بیشتر مواقع ورای واژه‌ها بشنود.

به‌عنوان نمونه:

در سطح ۱: محتوای صحبت را می‌شنویم. با دقت گوش نمی‌کنیم، ممکن است قضاوت داشته باشیم یا در حال آماده کردن پاسخ باشیم.

در سطح ۲: محتوا را دقیق می‌شنویم و منظور را درک می‌کنیم. توجه به گوینده است و روی صحبت او متمرکز هستیم.

در سطح ۳: علاوه بر محتوای شنیداری، اطلاعات بصری (لحن کلام، حرکات دست، حالت بدن و …) نیز دریافت می‌شود. این سطحی است که یک راهنما در آن به راهجو گوش می‌کند.

منبع: Atkinson, Dr. M. (2001). The Art and Science of Coaching, Erickson College.